Kara Kutu Serisi 1: Metaverse & Etik

Uzun zamandır sizlerle Metaverse üzerine konuşuyoruz, hatta etkinliklerde bu konuları daha detaylı konuşmak ve pratik yapmak için buluşuyoruz. Üzerinde bahsetmediğimiz sosyolojik tarafları ile bir kez daha konuyu gündemimize alalım.

Metaverse kavramı etrafında dönen çok fazla diyalog var. Her ne kadar bir çok makalede ya da konuşmada tanımlamayı denesemde kesin bir tanımı yok lakin ana vizyonu; sosyalleşmek, çalışmak, eğlenmek, öğrenmek ve daha fazla eylemi barındıran beraberinde çokça zaman geçirebileceğimiz 3 boyutlu (3D) sürükleyici bir dünya. Parça parça içerisinde “Sanal gerçeklik (VR), Artırılmış Gerçeklik (AR), Karma Gerçeklik (MR), Oyun endüstrisi, Blockchain Teknolojileri, kripto para birimleri ve sosyal medya” kavramlarını taşır ve bu konuların birleşiminden oluşmaktadır.

Metaverse’e finansal yaklaşımda ise dijital ortamdaki işlemlerden para kazanmak için blok zinciri teknolojisine ve takas olmayan tokenler (NFT’ler) gibi dijital varlıklara güvenecek; ve kesintisiz iletişim sağlamak için yapay zeka (AI) ve nesnelerin interneti (IoT) teknolojilerini kullanabileceğiz.

Biz metaverse’ü tartışmaya devam ederken de teknoloji şirketlerinin birçoğu Metaverse ve içerisindeki kavramlara geliştirilmesi için önemli yatırımlar yapmaya devam ediyor.

1. Meta (eski adıyla Facebook), metaverse’e yıllık 10 milyar dolarlık yatırım yaptığını duyurdu ve önümüzdeki yıllarda yatırımlarını artırmayı planlıyor.
2. Microsoft, oyunun metaverse gelişiminin büyük bir parçası olacağı perspektifiyle Activision Blizzard’ı (Call of Duty ve World of Warcraft gibi çevrimiçi oyunlara sahip bir şirket) yaklaşık 69 milyar dolara satın aldı.
3. Qualcomm, VR ve AR teknolojilerini daha da geliştirmek için 100 milyon dolarlık bir metaverse fonu kurdu.
4. Alibaba, artırılmış gerçeklik gözlüğü üreticisi Nreal’e 50 milyon dolar yatırım yaptı.
5. TikTok’un ana şirketi ByteDance, VR kulaklık üreticisi Pico’ya yaklaşık 5 milyar yuan (772 milyon dolar) harcadı.

Metaverse, tüm bu önemli yatırımlara rağmen henüz somut bir gerçeklik değil ve bunun tam olarak ne zaman bir disiplin olacağını kimse tahmin edemez — yıllar hatta on yıl alabilir, ancak bu alanın gelişimine yapılan bu büyük yatırımlar umut verici ve yeni gelecek realitemizin ne olabileceğine dair vaatler sunar.

Metaverse toplum ve ekonomi üzerindeki kesin kapsamı ve etkisi tabiiki hala bilinmiyor, büyük olasılıkla bir dizi fırsatın yanı sıra bir dizi risk ve çeşitli etik sorunlar ve kaygılar açacaktır.

Bu yüzden, metaverse yıllarca uzakta olsa da( sosyal medya kullanım oranı çokluğuna bakarsak süreci hızlandıracağımızı söyleyebilirim), etik meseleler hakkında düşünmeye başlamak ve toplumların ve geleceğin temelini oluşturan etik ilkeler için kılavuzlar ve çerçeveler oluşturmak için hiç erken değil.

Genel olarak Etik ve Metaverse kavramları içerisinde birçok disiplini barındıran ve tartışılması gereken geniş bir konu, dolayısılıyla Kara Kutu Serisi 1, meta evrenimizin etik ve sosyolojik sorunlarını inceleyen, araştıran ve problemlere ya da tartışmalara olası yaklaşımlar öneren bir dizi makalenin ilki olarak yayında.

Öncelikle benim gibi pozitif bilimlerde yoğun olarak çalışan biri için her zaman ifadesi kolay olmayan konu olan Etik kavramının ne olduğu ile başlamalı ve anlamalıyız.

Etik Nedir?

Etik, insanların ne yapması gerektiğini — genellikle haklar, yükümlülükler, topluma faydalar, adalet veya belirli erdemler açısından belirleyen, sağlam temelli doğru ve yanlış standartlarına atıfta bulunur.

Erdem: Bireyin bilinçli olarak, ahlaki açıdan iyi ve değerli olanı istemesidir.

Daha spesifik olarak ele alırsak:

Yükümlülükler açısından: Etik standartlar, tecavüz, hırsızlık, cinayet, saldırı, iftira ve dolandırıcılıktan kaçınma konusunda makul yükümlülükler getiren standartları anlatır.

Haklar açısından: Etik standartlar, yaşam hakkı, yaralanmama hakkı, mahremiyet hakkı, fırsat eşitliği hakkı ve hizmetlere erişilebilirlik (yani ayrımcılık yapılmaması) gibi haklara atıfta bulunabilir.

Erdemler açısından: Etik standartlar, dürüstlük, şefkat ve sadakat gibi erdemleri teşvik edenleri içerebilir.

Bu tür standartlar, tutarlı ve sağlam gerekçelerle desteklendikleri için yeterli etik standartlarıdır.

Etik Yasa Değildir 👩🏻‍⚖️

Etik olmak, yasalara uymakla aynı şey değildir. Yasalar genellikle çoğu vatandaşın bağlı olduğu etik standartları içerir, ancak yasalar bazen etik olandan sapabilir. İç Savaş öncesi kölelik yasaları ve Güney Afrika’nın apartheid yasaları, etik olandan sapan yasalara örnektir.

Etik Din Değildir 🤦🏻‍♀️

Dinlerin çoğu yüksek etik standartları savunur. Yine de etik dinle sınırlı olsaydı, o zaman etik yalnızca dindar insanlar için geçerli olurdu. Ancak etik, dindar olsun veya olmasın herhangi bir kişinin davranışı için geçerlidir. Etik dinle sınırlandırılamaz ve dinle aynı şey değildir. Etik, herhangi bir din, inanç veya bölge ile sınırlandırılmamış davranış ve davranışlardır. Evrenseldir ama sübjektif de olabilir.

Peki…Etik tam olarak toplumun kabul ettiği şey midir?

Bazı insanlar etik olmanın “toplumun kabul ettiği şeyi” yapmak olduğunu söyleyebilir. Ancak bazen tüm bir toplum etik olarak yozlaşabilir. Nazi Almanyası ahlaki olarak yozlaşmış bir topluma örnektir.

Üstelik birçok konuda toplumsal mutabakatın olmaması, etiği toplumun kabul ettiği her şeyle bir tutmayı imkansız kılar. Güncel bir konuyu örnek almak gerekirse : Bazı insanlar kürtajı kabul eder, bazıları etmez. Etik olmak, toplumun kabul ettiği her şeyi yapmaksa, kişinin sorunlar üzerinde bir anlaşmaya varması gerekir; bu tür anlaşmalar genellikle yoktur.

Yukarıda gördüğümüz gibi, yasalar ve sosyal normlar etik olandan sapabilir. Makul ve sağlam temelli olduklarından emin olmak için kişinin standartlarını sürekli olarak incelemesi gerekir. Ancak bu aynı zamanda etiğin kişisel-öznel bir nitelik olabileceği anlamına da gelir — aynı bir konuda fikir birliği olmadığında olduğu gibi.

“ETİK, Doğru veya yanlışın ayırt edilmesinde “Kişisel Kriterler” kullanılır, Bu kriterler gücünü “Kişilerin vicdanlarından” alır.”

Kişisel / Öznel Etik ve Metaverse

Etik standartlar ve ahlak, sınırlara veya ülkelere bağlı değildir. Farklı ülkelerden, bölgelerden veya etnik gruplardan insanlar benzer ahlak ve değerlere sahip olabilir. Aynı etnik gruptan veya ülkeden olmaları gerekmeyen insanlarla daha fazla ahlaki anlaşmaya sahip olabilirler. Bu, aynı ahlaki ve etik standartlar temelinde bir araya gelen, çeşitliliğe sahip bir uluslararası topluluk olabileceğini düşündürmektedir.

Bu eşsiz topluluğun üyeleri nasıl birbirlerini bulabilir ve birlikte çalışabilir? Merkezi olmayan bir metaverse bir çözüm sunabilir.

Meta veri deposu, Meta ya da Sandbox gibi merkezi bir şirkete ait ve merkezi yapıda olabilir veya hiç kimsenin kontrolü üstlenemeyeceği merkezi olmayan blockchain yapısında da bulunabilir.

Fakat eğer kullanıcıların sahipliğine öncelik veriliyorsa, meta veri deposunun uygulanmasının merkezi olmayan bir yapı olması önemlidir.
Evrensel çalışmayı ve birlikte çalışabilirliği sağlamak için, blok zincir teknolojisine ve açık standartlara dayalı, kullanıcıların kendileri tarafından merkezi olmayan özerk kuruluşlar (DAO’lar) biçiminde kontrol edilen bir metaverse modeli ortaya çıkmalıdır.

DAO, merkezi otoritesi olmayan topluluk liderliğindeki bir varlıktır. Tamamen otonom ve şeffaftır. Akıllı sözleşmeler (yani, kendi kendini yürüten kodlar) temel kuralları koyar, üzerinde anlaşmaya varılan kararları uygular ve herhangi bir noktada teklifler, oylama ve hatta kodun kendisi kamuya açık olarak denetlenebilir. Bir DAO tamamen, bir projenin (teknik yükseltmeler gibi) veya topluluğun (hazine tahsisleri veya ortak bir amaç için çalışmak gibi) geleceği hakkında toplu olarak kritik kararlar alan bireysel üyeleri tarafından yönetilir.

Bir DAO ayrıca topluluğun ahlaki ve etik standartlarını belirleyebilir, ayrıca topluluğu destekleyen ve kurallarını ihlal eden kötü aktörleri cezalandıran iyi davranışı teşvik eden bir mekanizma kurabilir. Bu etik standartlarla hemfikir olduğunu hissedenler topluluğa katılabilir. Bu topluluğun bir üyesi olmak bölge veya etnik grupla sınırlı değildir. Grubun etik standartlarını kabul ederseniz ve onları ihlal etmediğiniz sürece, bu farklı, evrensel topluluğun bir üyesi olabilirsiniz.

Hangi bölge, yaş, cinsiyet veya diğer farklılıklara sahip olursa olsun, insanların ortak etik standartlar temelinde bir araya gelip birlikte hareket ettiği farklı metaverse toplulukları deneyimleyebiliriz — onları birbirine bağlayan şey etik ve ahlaki standartlar olacaktır.

Metaverse’de Etik kaygılar nelerdir?

Metaverse’deki etik kaygıların çoğu aynı zamanda dijital olmayan yaşamla ilgili sorunlardıan oluşur — mahremiyet, sosyal ve ekonomik eşitsizlikler, erişilebilirlik, kimlik kontrolü, yaratıcı ifade özgürlüğü vb. örnek olarak verilebilir. Doğal olarak bunlar aslında yeni sorunlar değildir, toplumun sahip olduğu genel sorunlardır ve büyük pastaya uzaktan bakacak olursak, etik sorunlar her zaman var olmuştur; toplum ancak son zamanlarda birçoğuna tepki verme girişiminde bulunmaya başlamıştır diyebiliriz.

Ayrıca ortaya çıkan bu yeni teknolojilerle birlikte yeni endişeler de doğacaktır. Örneğin, düşünce ve davranışları kontrol etmek için biyometrik veya beyin dalgası verilerini kaydeden bileklik ya da ürünlere kötü niyetle erişilebilir; veya farklı dijital alanlar için birden fazla kimliğe sahip olabilme özelliği ile sosyal problemler var olabilir. Bu fikirlerin bazılarını gelecekteki makalelerde inceleyeceğim, ancak şimdilik, metaverse ve etik problemleri tartışmaya başlamak için asla çok erken olmadığını söylemek yeterli.

Etik kaygılar ve olası çözümler, metaverse’nin başlangıcından itibaren geliştirilmesine dahil edilmelidir — ki bu da şu anda başlamalıdır. Geçmişteki hatalarımızdan ders alabilir ve bu sefer daha iyi bir gelecek inşa edebiliriz. Bunu sadece yatırım yapan büyük şirketlerle değil beraber çözümlendirebiliriz.

Lütfen bana bu konuda yazmaktan çekinmeyin, her zaman bir mesaj uzağınızda olacağım.

Beni Linkedin ve Twitter hesaplarımdan da takip edebilirsiniz!🐞

Yatırım Sorumluluk Reddi: Bu yazı yatırım tavsiyesi değildir. Ben yatırım müşaviri değilim. Bu hesap eğlence ve düşüncelerimi ifade etmek içindir. Lütfen kendi araştırmanızı yapın ve kendi kararlarınızı verin.

Sonraki yazılarda görüşmek üzere!